موقعيت جغرافيايي و مساحت
استان خراسان شمالي در موقعيت 36 درجه و 37 دقيقه تا 38 درجه و17 دقيقه عرض شمالي و 55 درجه و 53 دقيقه تا 58 درجه و 20 دقيقه طول شرقي قرار دارد. اين استان در شمال شرق ايران از شمال با كشور تركمنستان 270 كيلومتر مرز مشترك دارد. استان خراسان شمالي با 28166 كيلومترمربع وسعت، از شمال به جمهوري تركمنستان، از جنوب و شرق به استان خراسان رضوي و از غرب به استان گلستان و از جنوب غربي به استان سمنان محدود ميگردد.
نسبت خانوارعشایربه جمعیت شهرستان
مأخذ : استانداری خراسان شمالی و سرشماری 1387
|
نام شهرستان
|
جمعيت
|
جمعیت عشایر
|
نسبت
|
|
اسفراین
|
123144
|
14122
|
11
|
|
بجنورد
|
328489
|
1859
|
5.
|
|
شیروان
|
156181
|
5337
|
3.5
|
|
مانه سملقان
|
95582
|
2739
|
2.8
|
|
فاروج
|
49693
|
2176
|
4.3
|
|
جاجرم
|
58483
|
1218
|
2
|
|
گرمه
|
منابع آبي
حجم منابع آب تجدید شونده سطحی و زیرزمینی در استان خراسان شمالی 80630 میلیون مترمکعب است
از این میزان 79000 میلیون مترمکعب به منابع آب زیرزمینی و 1630 میلیون مترمکعب به آبهاب سطحی اختصاص دارد.
آب‌هاي سطحي استان شامل رودهاي متعددي است که از ارتفاعات آلاداغ و کپه داغ سرچشمه مي‌گيرند. مهمترين رودهاي استان عبارت اند از: رود اترک و رود قره‌سو.
درحال حاضر در سطح استان از 4392 حلقه چاه، 627 رشته قنات و 2635 دهنه چشمه بهرهبرداری میشود. از این تعداد منابع سالانه 16/854 میلیون مترمکعب استحصال می شود.
میزان تخلیه سالانه آب توسط چاهها سالانه 395/4میلیون مترمکعب، قنوات 108/11میلیون مترمکعب و چشمه 350/65میلیون مترمکعب است.
از کل آب مصرفی سالانه در استان، 94 درصد به بخش کشاورزی، 8/1 درصد به بخش صنعت و 2/4درصد به شرب و بهداشت اختصاص دارد.
از 12 دشت استان، 4 دشت ممنوع، 3 دشت ممنوع بحرانی و 5 دشت غیرممنوع است.
بدین ترتیب می توان دریافت که وضعیت منابع آب استان در شرایط مناسبی قرارندارد. به همین دلیل برای ذخیره سازی و استفاده بهینه از منابع آب، درحال حاضر از سدهای چری، بارزو، شورک، بیدواز و شیریندره بهرهبرداری میشود و سدهای گلمندره، سومبار، چندیر و گلول نیز در حال اجرا است. علاوه براین سدهای کراتی، قردانلو، دربند، قیزقلعه، گرماب و آمند نیز در دست مطالعه می باشد
ساختار فرهنگي- قومي استان
مردم اين استان از اقوام مختلف مانند کرد، ترک، ترکمن، فارس و ... بوده و با وحدت و يکپارچگي استان را به کانون وحدت قوميت ها و مذاهب گوناگون تبديل کرده اند.
مطالعات و نتايج نمونه گيري در سطح محدوده مطالعاتي استان خراسان شمالي حاکيست که اکثريت نسبي جمعيت را کردها دارند و حدود31.درصد جمعيت استان را شامل مي‌شوند. پس از اين گروه، ترک زبان با 29درصد قرار دارند و فارسي زبان‌ها با 28درصد، ترکمن‌ها با 9درصد و ديگر گروه‌ها با 3درصد ساير گروه‌هاي قومي زباني بوده‌اند.
پيشينه تاريخي ايلات و اقوام استان
عشاير كرد شمال خراسان از بقاياي ايل بزرگ زعفرانلو و شادلو هستند كه در زمان شاه عباس صفوي در سال 1010 هجري قمري از غرب ايران به مناطق شمال خراسان كوچانده شده اند امروزه عشاير كرد خراسان شمالي داراي ايل به معناي واقعي نبوده بلكه به صورت طوايف مستقلي درآمدهاند در آخرين سرشماري اجتماعي- اقتصادي مركزآمار ايران داراي 24 طايفه با 3233 خانوارعشایر کوچرو و 1732خانوار عشایر مناطق قشلاقی ساکن هستند. ضمنا"تعدادي از عشاير خراسان شمالي به لهجه تركي تكلم مي كنندكه بنا به روايت هاي تاريخي از ايل افشار هستند و نادرقلي فرزند امام قلي از قبيله قرخلو بود كه شاخه اي از ايل افشار به شمار مي رفت طايفه مذبور از آغاز سلسله صفوي براي جلوگيري از هجوم ازبكان و تركمانان به منطقه شمال خراسان يا خراسان شمالي كوچ داده شدو در منطقه ابيورد و دره گز استقرارپيداكردند.
ایل شادلو یا شادی در اوایل قرن یازدهم هجری قمری(1010 هجری قمری) بوسیله شاه عباس بزرگ همراه دو ایل هم نژاد و هم زبان کرد دیگر به نامهای زاخوری(زعفرانلو) و کاوی(کیوانلو) به خراسان کوچانده و در نواحی شمال خراسان که مرکز آن در غرب (عشق آباد کنونی) بود اسکان داده شدند که ازهجوم ازبکها جلوگیری نمایند.
کلمه "لو" به ترک معنی "یای" نسبت را در فارسی می دهد. به همین دلیل ایلات شادی- زاخوری و کاوی به تدریج نام شادلو – زعفرانلو و کیوانلو یافتند در سالهای آخر سلطنت شاه عباس، حکومت کردهای خراسان به شخصی بنام یوسف سلطان که از قورچیان شاه عباس بود واگذار شد. خانواده خوانین شادلو از اولاد این شخص هستند.
زبان کردهای شمال خراسان کرمانجی به لهجه کردی شمال آذربایجان غربی نزدیک است. آخرین حاکم محل بجنورد عزیزاله خان سردار معزز فرزند یار محمد خان بود که با روی کارآمدن رضا شاه و اعمال سیاست تمرکز و قلع و قمع طوایف محلی در تیرماه 1304 شمسی در مشهد اعلام و حکومت 330ساله خانواده شادلو در گرگان و خراسان پایان یافت.
معرفي ايلات و طوايف كوچنده بر اساس نتايج سرشماري اجتماعي- اقتصادي عشاير كوچنده(1387)
براساس نتايج سرشماري اجتماعي-اقتصادي عشاير كوچنده (1387) مركز آمار ايران خراسان شمالي داراي 2 ايل زعفرانلو و شادلو و 24 طايفه مستقل كه در گذشته از طوايف اين ايلات بودند را شامل مي شود.طوايف مستقر در خراسان شمالي عبارتند از :
1 - باچوانلو 2- قهرمانلو 3- ملوانلو 4- ميلانلو 5- توپكانلو 6- ايرانلو 7-جیرستان 8- سيفكانلو 9- بريمانلو10-پهلوانلو 11- جیرستان آنيصر 12- سارخاني 13-قليانلو 14-كاوانلو15-كيكانلو16-بيچرانلو 17-نامانلو 18-امیرانلو 19-هشتمرخي20-ايزانلو 21-روطانلو 22-تبرياني23-جافكانلو24-طايفه مستقل چهارده
طوايف معروف استان خراسان شمالي عبارتند از:
باچوانلو : طايفه اي از ايل كرد زعفرانلو در خراسان شمالي مي باشد.زبان اینان كردي كرمانجي است و به تركي و فارسي نيز سخن مي گويند.باچوانلو در منابع مختلف بصورت قاچكانلو-باجمانلو-باچاوانلووباشمانلو آمده است.
كردان باچوانلو در يك صد سال اخير به تدريج روستا نشين شده و به كشاورزي روي آورده اند.اكنون تنها گروه كوچكي از اين طايفه يیلاق و قشلاق مي كنند كه ييلاق آنان ارتفاعات شاه جهان و قشلاق آنان دشتهای مراوه تپه استان گلستان ميباشد. شمار كوچندگان باچوانلو در سرشماري اجتماعي-اقتصادي 1366 مركزآمار ايران 256 خانوار كه 203 خانوار ازآنان زمستان رادر مراوه تپه و 53 خانوار را در خراسان شمالي مي گذرانند عمده فعاليت اين طايفه دامداري و صنايع دستي به ويژه قالي بافي است.
قهرمانلو : از مهمترين طايفه هاي ايل زعفرانلو مي باشدكه آخرين رهبر آن وليخان قهرمانلو بود اين طايفه ييلاق را در اطراف كوه شاه جهان شيروان – اسفراين و قوچان و قشلاق را در مراوه تپه و مانه وسملقان استان خراسان شمالي به امر پرورش دامداري سنتي مشغول هستند.
ميلانلو : از مهمترين طايفه هاي عشاير شهرستان اسفراين مي باشد كه بر اساس سرشماري اجتماعي-اقتصادي سال1387 مركز آمار ايران 485 خانوار عشاير از اين طايفه در شهرستان اسفراين به امر دامداري اشتغال دارند. ضمنا مشخصات طوایف عشایر خراسان شمالی به تفکیک شهرستان به شرح جدول ذیل می باشد.
مشخصات طوایف عشاير شهرستان اسفراين
|
رديف
|
نام طايفه
|
تعداد خانوار
|
تعداد جمعيت
|
تعداد دام
|
محل ييلاق
|
محل قشلاق
|
مسير كوچ
|
|
1
|
قهرمانلو
|
183
|
896
|
42110
|
كوه شاه جهان
|
مياندشت
|
ييلاق به ميانبند وقشلاق:1- كوه شاه جهان،زوددهمنه اجاق،حومه دهمنه اجاق، بكرآباد ، حصاري گازراني ، قهرمان آباد ، مياندشت 2- كوه شاه جهان ، حسن آباد ، نوشيروان ، پرتان ، حومه شهر اسفراين ، كوشكي آجقان ، زرق آباد ، مياندشت ، منطقه پايين جويين سبزوار حومه نقاب
|
|
2
|
قهرمانلو
|
113
|
63
|
32750
|
كوه شاه جهان
|
مراوه تپه
|
ييلاق به ميانبند وقشلاق : كوه شاه جهان، حسن آباد، بيد واز، نوشيروان ، سست ، امين آباد ، محمودي ، كلات ، كوه پلميس، اسدلي، مهنان ، بش قارداش، بدرانلو، آشخانه، عزيزآباد ، قره ميدان ، گرماب، شلمي، يكه خيار، ورود به استان گلستان ، مراوه تپه .
|
|
3
|
توپكانلو
|
139
|
596
|
26640
|
دشت صفي آباد
(قرجه باير)
|
تپه گچ
|
تپه گچ، كلاته الو، منگلي، كلاته آقازاده، قرجه باير. توضيح براينكه عشاير طايفه توپكانلو بعد از كوچ از ييلاق به منطقه حومه روستاهاي جوين سبزوار ، حكم آباد ، احمد آباد ، حسين آباد بالا جوين و خيرآباد ملك و روستاي كروژات ، كوچ و سپس به منطقه قشلاقي تپه گچ برمي گردند .
|
|
4
|
باچوانلو
|
192
|
965
|
33800
|
كوه شاه جهان
|
دول چاه ، قره چاه ، باباچشمه
|
ييلاق به ميانبند و قشلاق : كوه شاه جهان ، دهنه اجاق ، بكر آباد ، بام ، جهان بانيدر ، دستجرد ، صفي آباد ، بابا چشمه ، حكم آباد سبزوار ، روستاهاي حومه نقاب سبزوار ، برگشت به بابا چشمه و دولچاه . قره چاه .
|
|
5
|
ميلانلو
|
361
|
2145
|
50780
|
كوه تخته ميرزا
|
مياندشت و حومه روستاي گراتي
|
مسير ازييلاق به ميانبند وقشلاق :
1- كوه تخته ميرزا، سرخ قلعه، سر چشمه، اردوغان، حسن آباد، نوشيروان، ايزي ، قاسم آباد ،عباس آباد ، گراتي ، مياندشت، ورود به منطقه جوين
سبزوار(ميانبند) وسپس برگشت به مياندشت (منطقه قشلاقي) .
2- نوشيروان ، كلاته پياله ، پست ، فريمان ، مراغه ، كسرق ، آجقان ، زرق آباد ، مياندشت .
|
|
6
|
ميلانلو
|
98
|
280
|
26590
|
كوه تخته ميرزا
|
مراوه تپه
|
مسير از ييلاق به ميانبند و قشلاق : تخته ميرزا ، روستاي رزوم ، توده ، كارخانه قند شيروان ، كارخانه سيمان ، قلعه زو ، تكمران ، چشمه دوزان ، قروق ، تفليس ، پيش هندي ، تنگه تركمن ، زو بلوچ ، خرتوت ، قزل قلعه ، كهنه جلگه ، كوه تلو ، قزان قلعه ، شيخان ، استان گلستان ، مراوه تپه .
|
|
7
|
مليانلو
(ملوانلو)
|
146
|
647
|
39057
|
كوه شاه جهان
|
مراوه تپه
|
مسير از ييلاق به ميانبند و قشلاق : كوه شاه جهان ، در پرچين ، اسطرخي گليان، كارخانه قند شيروان ، كارخانه سيمان بجنورد ، بدرانلو ، كرك ، آشخانه، قره ميدان ، گرماب ، شلمي ، يكه چنار، استان گلستان ، مراوه تپه.
|
|
جمع كل
|
|
1232
|
6160
|
251727
|
|
|
|
مشخصات طوایف عشاير شهرستان شیروان
|
رديف
|
نام طايفه
|
تعداد خانوار
|
تعداد جمعيت
|
تعداد دام
|
محل ييلاق
|
محل قشلاق
|
مسير كوچ
|
|
1
|
قهرمانلو
|
176
|
943
|
26500
|
شاه جهان
|
مراوه تپه
|
جاده آسيايي شيروان ، بجنورد
|
|
2
|
روتانلو
|
221
|
1410
|
24700
|
محمد رضاخان و حمزه كانلو
|
مراوه تپه
|
تكمران ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
|
|
3
|
باچوانلو
|
336
|
1793
|
58500
|
شاه جهان
|
مراوه تپه
|
تكمران ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
|
|
4
|
كاوانلو
|
146
|
871
|
14600
|
كوه باغان
|
كاليماني
|
تكمران ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
|
|
5
|
جيرستان
|
536
|
2736
|
84560
|
گليل
|
مراوه تپه
|
رباط ايوب، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
|
|
6
|
قوشخانه
|
406
|
2013
|
56870
|
كنج خور
|
مراوه تپه
|
رباط و ايوب ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
|
|
7
|
اميرانلوو بلقان
|
93
|
549
|
6450
|
اميرانلو
|
مراوه تپه
|
جاده آسيايي ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
|
|
8
|
هشت مرخ
|
144
|
730
|
16870
|
شاه جهان
|
مراوه تپه و عشق آباد
|
جاده آسيايي ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
|
|
9
|
سيوكانلو
|
238
|
1257
|
36800
|
دره پرور
|
مراوه تپه
|
تكمران ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
|
|
جمع كل
|
2296
|
13302
|
325850
|
|
مشخصات طوایف عشاير شهرستان فاروج
|
رديف
|
نام طايفه
|
تعداد
خانوار
|
تعداد
جمعيت
|
تعداد دام
|
محل ييلاق
|
محل قشلاق
|
مسير كوچ
|
|
1
|
عمارلو و قوليانلو
|
100
|
600
|
22000
|
كوههاي باغان
|
مراوه تپه و مانه
|
شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان ، قره ميدان ، مراوه تپه
|
|
2
|
تبريان
|
50
|
350
|
6550
|
كوههاي شاه جهان
|
كوشكي و مانه
|
شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان
|
|
3
|
هشت مرخ
|
60
|
360
|
7000
|
شاه جهان
(هشت مرخ)
|
مراوه تپه و مانه
|
شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان
|
|
4
|
كاوانلو
|
120
|
700
|
16923
|
فاطمه خانم،شيره مخمره ،كيسمار
|
مراوه تپه و مانه
|
شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان
|
|
5
|
قهرمانلو
|
20
|
125
|
1700
|
فاطمه خانم دربند
|
مراوه تپه و مانه
|
شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان
|
|
6
|
كلاته شامير
|
50
|
300
|
10000
|
كلاته شامير
|
مراوه تپه و كاليماني
|
شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان، قره ميدان، مراوه تپه
|
|
7
|
روتانلو
|
35
|
210
|
5000
|
شاه جهان ، رضاخان
|
مراوه تپه
|
شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان، قره ميدان، مراوه تپه
|
|
8
|
باچوانلو
|
30
|
150
|
3000
|
پيرعلي، آمور آقاجي
|
مراوه تپه
|
شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان، قره ميدان، مراوه تپه
|
|
9
|
توپكانلو
|
10
|
53
|
1000
|
حمزه كانلو، حصار، نجف آباد
|
جرگلان ، حصار
|
شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان ، عشق آباد ، جرگلان
|
|
جمع كل
|
475
|
2848
|
73173
|
|
مشخصات طوایف عشاير شهرستان مانه و سملقان
|
|
رديف
|
نام طايفه
|
تعداد خانوار
|
تعداد جمعيت
|
تعداد دام
|
محل ييلاق
|
محل قشلاق
|
مسير كوچ
|
|
|
1
|
باچوانلو
|
79
|
512
|
17380
|
كوه سالوك
|
مراوه تپه
|
كوه شاه جهان ، بجنورد، آشخانه ، مراوه تپه
|
|
|
2
|
با دله كوه
|
66
|
434
|
14520
|
سمنان
|
امند، گرماب
|
جيرانسو ، رباط ، جاجرم، سمنان
|
|
|
3
|
بريمانلو
|
73
|
476
|
16060
|
هفت ريگ
|
مراوه تپه
|
شاه جهان، بجنورد، آشخانه ، مراوه تپه
|
|
|
4
|
پهلوانلو
|
76
|
494
|
16720
|
كوه سالوك
|
گرماب
|
سالوك ، جاجرم ، آشخانه، جيرانسو
|
|
|
5
|
توپكانلو
|
47
|
320
|
10340
|
دوچنگ
|
سامان محله
|
سامان محله ، دوچنگ
|
|
|
6
|
ديرانلو
|
71
|
464
|
15620
|
|
|
|
|
|
7
|
سارخاني
|
49
|
332
|
10780
|
كوه سالوك
|
مراوه تپه
|
سالوك ، جاجرم ،آشخانه، مراوه تپه
|
|
|
8
|
قليانلو
|
76
|
498
|
16720
|
دوراهي ، پيش قلعه
|
دوراهي پيش قلعه
|
شيروان ، مانه ، سيوك و ميوك
|
|
|
9
|
قهرمانلو
|
142
|
890
|
31240
|
منصورآباد
|
منصورآباد
|
اطراف دامنه هاي كوه منصور آباد
|
|
|
10
|
كاوانلو
|
42
|
290
|
9240
|
كوههاي شيروان
|
مانه
|
دهستان مانه ، قليچ قاميش،شيروان
|
|
|
11
|
كيكانلو
|
153
|
956
|
33660
|
رباط ، قسطي
|
جيرانسو
|
تكل كوه ، درختان جيرانسو و جنگل گلستان
|
|
|
12
|
ملوانلو
|
44
|
302
|
9680
|
كوه شاه جهان
|
مانه ، عشق آباد
|
بجنورد ،آشخانه ، عشق آباد
|
|
|
13
|
ميلانلو
|
79
|
512
|
17380
|
كوه شاه جهان
|
منطقه مانه
|
اسفراين ، شاه جهان ، بجنورد ، مانه
|
|
جمع كل
|
|
997
|
6480
|
219340
|
|
|
|
استان خراسان شمالي با 28166 کيلومتر مربع وسعت و مساحت کل منابع طبيعي 2022077 هکتار و جمعيتي بالغ بر 811572 نفر، از شمال به
جمهوري ترکمنستان، از جنوب و شرق به استان خراسان رضوي و از غرب به استان گلستان و از جنوب غربي به استان سمنان محدود مي گردد
امروزه جامعه عشايري به عنوان يک واقعيت اجتماعي و بخشي از ساختار تاريخي فرهنگي و عضوي فعال از پيکره جامعه ملي بوده و علاوه بر
حفظ و حراست از فرهنگ ، سنن ، آداب و رسوم باستاني بعنوان ميراثهاي فرهنگي گرانقدر ايران زمين محسوب مي شوند. بر اساس آخرين
سرشماري اقتصادي - اجتماعي عشاير کوچنده توسط مرکز آمار ايران، جمعيت عشايرکوچرو استان بالغ بر 3233 خانوار و 18026 نفر و 24 طایفه
است . و جمعیت عشایر مناطق ییلاقی 9425 نفر با 1732 خانوار و نسبت به جمعیت استان3/4 از جمعیت استان را عشایر به خود اختصاص داده
است. و از لحاظ عشاير تحت پوشش شرکت هاي تعاوني عشايري استان، جمعيت آنها حدود 4093خانوار(22588 نفر) است که متشکل از دو ايل
بزرگ زعفرانلو و شادلو و 38 طايفه مي باشد که زبان اصلي آنها کرد کرمانجي بوده و مذهب آنها شيعه است.
Òايلراههاي عشايري استان خراسان شمالی
عشایر استان خراسان شمالی دارای دو کوچ بهاره ( شروع اویل اردی بهشت ماه ) کوچ پاییزه (شروع از اوایل آبان ماه ) می باشند که شامل سه ایلراه به شرح ذیل می باشد :
ايلراه شمالي : شمال شهرستانهاي قوچان، فاروج، شيروان ، بجنورد(گيفان راز و جرگلان) و مراوه تپه گنبد استان گلستان
.
ايلراه مياني: (از فاروج تا مانه و سملقان در اطراف رودخانه اترک و کاليماني و مراوه تپه، کلاله استان گلستان).
3- ايلراه جنوبي (مسير جنوب شهرستانهاي قوچان، فاروج، شيروان، اسفراين، جنوب بجنورد د ، گرمه و جارجرم ، مانه و سملقان و مراوه تپه)
که هرکدام از مسيرهاي فوق بطول حدود 400 کيلومتر به شيوه نيمه سنتي همراه خانواده کوچ مي نمايند
Òجاذبه هاي گردشگري عشايري استان خراسان شمالی
Òچشم اندازها و مناظر طبيعي : شامل مناطق ييلاقي و قشلاقي و پراکندگي عشاير در هنگام ييلاق در دامنه کوهها و ...
- توليدات سنتي : شامل فرآورده هاي لبني از شير گوسفندان مانند دوغ و ماست مشکي ، پنير، کره ، کشک ، روغن زرد حيواني.
- صنايع دستي : اعم از قالي ، قاليچه ، گليم ( سفره کردی ، کناره ، پادری و... ) ، خورجين ، پلاس ، البسه محلي و ...
- جاذبه هاي فرهنگي و هنري : شامل لهجه و گويش محلي (کرمانجي شمال خراسان) ، لباس و پوشش محلي، آواها و نواهاي محلي ومراسمات عزاداری مربوط به ایام محرم و صفر و شهادت ائمه اطهار و مراسمات جشن و سرور و شادی که شامل عروسی و کشتی چوخه و ...
- جاذبه هاي کوچ : از قبيل کوچ سنتي خانواده عشاير همراه با دام که همه ساله در زمان کوچ نظر گردشگران رابه خود معطوف مي کند.
آمار و طالاعات تولیدات امور عشایر استان به تفکیک شهرستان
|
ردیف
|
نام شهرستان
|
تعداد طایفه
|
تعداد خانوار عشایر
|
جمعیت عشایر
|
تعداد دام عشایر(واحد رأس)
|
تولیدات(تن)
|
|
|
شیر
|
گوشت
|
روغن
|
پشم
|
|
1
|
اسفراین
|
7
|
|