آمار و اطلاعات عشایر خراسان شمالی

آخرین تاریخ بروز رسانی : ١٣٩٨/٠٢/٠٤

آمار و اطلاعات عشایر خراسان شمالی

موقعيت جغرافيايي و مساحت

استان خراسان شمالي در موقعيت 36 درجه و 37 دقيقه تا 38 درجه و17 دقيقه عرض شمالي و 55 درجه و 53 دقيقه تا 58 درجه و 20 دقيقه طول شرقي قرار دارد. اين استان در شمال شرق ايران از شمال با كشور تركمنستان 270 كيلومتر مرز مشترك دارد. استان خراسان شمالي با 28166 كيلومترمربع وسعت، از شمال به جمهوري تركمنستان، از جنوب و شرق به استان خراسان رضوي و از غرب به استان گلستان و از جنوب غربي به استان سمنان محدود مي‏گردد.

نسبت خانوارعشایربه جمعیت شهرستان

مأخذ : استانداری خراسان شمالی و سرشماری 1387

نام شهرستان	جمعيت	جمعیت عشایر	نسبت
اسفراین	123144	14122	11
بجنورد	328489	1859	5.
شیروان	156181	5337	3.5
مانه سملقان	95582	2739	2.8
فاروج	49693	2176	4.3
جاجرم	58483	1218	2
گرمه	58483	1218	2

منابع آبي

حجم منابع آب تجدید شونده سطحی و زیرزمینی در استان خراسان شمالی 80630 میلیون مترمکعب است

از این میزان 79000 میلیون مترمکعب به منابع آب زیرزمینی و 1630 میلیون مترمکعب به آبهاب سطحی اختصاص دارد.

آب‌هاي سطحي استان شامل رودهاي متعددي است که از ارتفاعات آلاداغ و کپه داغ سرچشمه مي‌گيرند. مهم‌ترين رودهاي استان عبارت اند از: رود اترک و رود قره‌سو.

درحال حاضر در سطح استان از 4392 حلقه چاه، 627 رشته قنات و 2635 دهنه چشمه بهره‏برداری می‏شود. از این تعداد منابع سالانه 16/854 میلیون مترمکعب استحصال می شود.

میزان تخلیه سالانه آب توسط چاهها سالانه 395/4میلیون مترمکعب، قنوات 108/11میلیون مترمکعب و چشمه 350/65میلیون مترمکعب است.

از کل آب مصرفی سالانه در استان، 94 درصد به بخش کشاورزی، 8/1 درصد به بخش صنعت و 2/4درصد به شرب و بهداشت اختصاص دارد.

از 12 دشت استان، 4 دشت ممنوع، 3 دشت ممنوع بحرانی و 5 دشت غیرممنوع است.

بدین ترتیب می توان دریافت که وضعیت منابع آب استان در شرایط مناسبی قرارندارد. به همین دلیل برای ذخیره سازی و استفاده بهینه از منابع آب، درحال حاضر از سدهای چری، بارزو، شورک، بیدواز و شیرین‏دره بهره‏برداری می‏شود و سدهای گلمندره، سومبار، چندیر و گلول نیز در حال اجرا است. علاوه براین سدهای کراتی، قردانلو، دربند، قیزقلعه، گرماب و آمند نیز در دست مطالعه می باشد

ساختار فرهنگي- قومي استان

مردم اين استان از اقوام مختلف مانند کرد، ترک، ترکمن، فارس و ... بوده و با وحدت و يکپارچگي استان را به کانون وحدت قوميت ها و مذاهب گوناگون تبديل کرده اند.

مطالعات و نتايج نمونه گيري‌ در سطح محدوده مطالعاتي استان خراسان شمالي حاکيست که اکثريت نسبي جمعيت را کردها دارند و حدود31.درصد جمعيت استان را شامل مي‌شوند. پس از اين گروه، ترک زبان با 29درصد قرار دارند و فارسي زبان‌ها با 28درصد، ترکمن‌ها با 9درصد و ديگر گروه‌ها با 3درصد ساير گروه‌هاي قومي زباني بوده‌اند.

پيشينه تاريخي ايلات و اقوام استان

عشاير كرد شمال خراسان از بقاياي ايل بزرگ زعفرانلو و شادلو هستند كه در زمان شاه عباس صفوي در سال 1010 هجري قمري از غرب ايران به مناطق شمال خراسان كوچانده شده اند امروزه عشاير كرد خراسان شمالي داراي ايل به معناي واقعي نبوده بلكه به صورت طوايف مستقلي درآمده‏اند در آخرين سرشماري اجتماعي- اقتصادي مركزآمار ايران داراي 24 طايفه با 3233 خانوارعشایر کوچرو و 1732خانوار عشایر مناطق قشلاقی ساکن هستند. ضمنا"تعدادي از عشاير خراسان شمالي به لهجه تركي تكلم مي كنندكه بنا به روايت هاي تاريخي از ايل افشار هستند و نادرقلي فرزند امام قلي از قبيله قرخلو بود كه شاخه اي از ايل افشار به شمار مي رفت طايفه مذبور از آغاز سلسله صفوي براي جلوگيري از هجوم ازبكان و تركمانان به منطقه شمال خراسان يا خراسان شمالي كوچ داده شدو در منطقه ابيورد و دره گز استقرارپيداكردند.

ایل شادلو یا شادی در اوایل قرن یازدهم هجری قمری(1010 هجری قمری) بوسیله شاه عباس بزرگ همراه دو ایل هم نژاد و هم زبان کرد دیگر به نامهای زاخوری(زعفرانلو) و کاوی(کیوانلو) به خراسان کوچانده و در نواحی شمال خراسان که مرکز آن در غرب (عشق آباد کنونی) بود اسکان داده شدند که ازهجوم ازبکها جلوگیری نمایند.

کلمه "لو" به ترک معنی "یای" نسبت را در فارسی می دهد. به همین دلیل ایلات شادی- زاخوری و کاوی به تدریج نام شادلو – زعفرانلو و کیوانلو یافتند در سالهای آخر سلطنت شاه عباس، حکومت کردهای خراسان به شخصی بنام یوسف سلطان که از قورچیان شاه عباس بود واگذار شد. خانواده خوانین شادلو از اولاد این شخص هستند.

زبان کردهای شمال خراسان کرمانجی به لهجه کردی شمال آذربایجان غربی نزدیک است. آخرین حاکم محل بجنورد عزیزاله خان سردار معزز فرزند یار محمد خان بود که با روی کارآمدن رضا شاه و اعمال سیاست تمرکز و قلع و قمع طوایف محلی در تیرماه 1304 شمسی در مشهد اعلام و حکومت 330ساله خانواده شادلو در گرگان و خراسان پایان یافت.

معرفي ايلات و طوايف كوچنده بر اساس نتايج سرشماري اجتماعي- اقتصادي عشاير كوچنده(1387)

براساس نتايج سرشماري اجتماعي-اقتصادي عشاير كوچنده (1387) مركز آمار ايران خراسان شمالي داراي 2 ايل زعفرانلو و شادلو و 24 طايفه مستقل كه در گذشته از طوايف اين ايلات بودند را شامل مي شود.طوايف مستقر در خراسان شمالي عبارتند از :

1 - باچوانلو 2- قهرمانلو 3- ملوانلو 4- ميلانلو 5- توپكانلو 6- ايرانلو 7-جیرستان 8- سيفكانلو 9- بريمانلو10-پهلوانلو 11- جیرستان آني‏صر 12- سارخاني 13-قليانلو 14-كاوانلو15-كيكانلو16-بيچرانلو 17-نامانلو 18-امیرانلو 19-هشت‏مرخي20-ايزانلو 21-روطانلو 22-تبرياني23-جافكانلو24-طايفه مستقل چهارده

طوايف معروف استان خراسان شمالي عبارتند از:

باچوانلو : طايفه اي از ايل كرد زعفرانلو در خراسان شمالي مي باشد.زبان اینان كردي كرمانجي است و به تركي و فارسي نيز سخن مي گويند.باچوانلو در منابع مختلف بصورت قاچكانلو-باجمانلو-باچاوانلووباشمانلو آمده است.

كردان باچوانلو در يك صد سال اخير به تدريج روستا نشين شده و به كشاورزي روي آورده اند.اكنون تنها گروه كوچكي از اين طايفه يیلاق و قشلاق مي كنند كه ييلاق آنان ارتفاعات شاه جهان و قشلاق آنان دشتهای مراوه تپه استان گلستان مي‏باشد. شمار كوچندگان باچوانلو در سرشماري اجتماعي-اقتصادي 1366 مركزآمار ايران 256 خانوار كه 203 خانوار ازآنان زمستان رادر مراوه تپه و 53 خانوار را در خراسان شمالي مي گذرانند عمده فعاليت اين طايفه دامداري و صنايع دستي به ويژه قالي بافي است.

قهرمانلو : از مهمترين طايفه هاي ايل زعفرانلو مي باشدكه آخرين رهبر آن وليخان قهرمانلو بود اين طايفه ييلاق را در اطراف كوه شاه جهان شيروان – اسفراين و قوچان و قشلاق را در مراوه تپه و مانه وسملقان استان خراسان شمالي به امر پرورش دامداري سنتي مشغول هستند.

ميلانلو : از مهمترين طايفه هاي عشاير شهرستان اسفراين مي باشد كه بر اساس سرشماري اجتماعي-اقتصادي سال1387 مركز آمار ايران 485 خانوار عشاير از اين طايفه در شهرستان اسفراين به امر دامداري اشتغال دارند. ضمنا مشخصات طوایف عشایر خراسان شمالی به تفکیک شهرستان به شرح جدول ذیل می باشد.

مشخصات طوایف عشاير شهرستان اسفراين

رديف	نام طايفه	تعداد خانوار	تعداد جمعيت	تعداد دام	محل ييلاق	محل قشلاق	مسير كوچ
1	قهرمانلو	183	896	42110	كوه شاه جهان	مياندشت	ييلاق به ميانبند وقشلاق:1- كوه شاه جهان،زوددهمنه اجاق،حومه دهمنه اجاق، بكرآباد ، حصاري گازراني ، قهرمان آباد ، مياندشت 2- كوه شاه جهان ، حسن آباد ، نوشيروان ، پرتان ، حومه شهر اسفراين ، كوشكي آجقان ، زرق آباد ، مياندشت ، منطقه پايين جويين سبزوار حومه نقاب
2	قهرمانلو	113	63	32750	كوه شاه جهان	مراوه تپه	ييلاق به ميانبند وقشلاق : كوه شاه جهان، حسن آباد، بيد واز، نوشيروان ، سست ، امين آباد ، محمودي ، كلات ، كوه پلميس، اسدلي، مهنان ، بش قارداش، بدرانلو، آشخانه، عزيزآباد ، قره ميدان ، گرماب، شلمي، يكه خيار، ورود به استان گلستان ، مراوه تپه .
3	توپكانلو	139	596	26640	دشت صفي آباد (قرجه باير)	تپه گچ	تپه گچ، كلاته الو، منگلي، كلاته آقازاده، قرجه باير. توضيح براينكه عشاير طايفه توپكانلو بعد از كوچ از ييلاق به منطقه حومه روستاهاي جوين سبزوار ، حكم آباد ، احمد آباد ، حسين آباد بالا جوين و خيرآباد ملك و روستاي كروژات ، كوچ و سپس به منطقه قشلاقي تپه گچ برمي گردند .
4	باچوانلو	192	965	33800	كوه شاه جهان	دول چاه ، قره چاه ، باباچشمه	ييلاق به ميانبند و قشلاق : كوه شاه جهان ، دهنه اجاق ، بكر آباد ، بام ، جهان بانيدر ، دستجرد ، صفي آباد ، بابا چشمه ، حكم آباد سبزوار ، روستاهاي حومه نقاب سبزوار ، برگشت به بابا چشمه و دولچاه . قره چاه .
5	ميلانلو	361	2145	50780	كوه تخته ميرزا	مياندشت و حومه روستاي گراتي	مسير ازييلاق به ميانبند وقشلاق : 1- كوه تخته ميرزا، سرخ قلعه، سر چشمه، اردوغان، حسن آباد، نوشيروان، ايزي ، قاسم آباد ،عباس آباد ، گراتي ، مياندشت، ورود به منطقه جوين سبزوار(ميانبند) وسپس برگشت به مياندشت (منطقه قشلاقي) . 2- نوشيروان ، كلاته پياله ، پست ، فريمان ، مراغه ، كسرق ، آجقان ، زرق آباد ، مياندشت .
6	ميلانلو	98	280	26590	كوه تخته ميرزا	مراوه تپه	مسير از ييلاق به ميانبند و قشلاق : تخته ميرزا ، روستاي رزوم ، توده ، كارخانه قند شيروان ، كارخانه سيمان ، قلعه زو ، تكمران ، چشمه دوزان ، قروق ، تفليس ، پيش هندي ، تنگه تركمن ، زو بلوچ ، خرتوت ، قزل قلعه ، كهنه جلگه ، كوه تلو ، قزان قلعه ، شيخان ، استان گلستان ، مراوه تپه .
7	مليانلو (ملوانلو)	146	647	39057	كوه شاه جهان	مراوه تپه	مسير از ييلاق به ميانبند و قشلاق : كوه شاه جهان ، در پرچين ، اسطرخي گليان، كارخانه قند شيروان ، كارخانه سيمان بجنورد ، بدرانلو ، كرك ، آشخانه، قره ميدان ، گرماب ، شلمي ، يكه چنار، استان گلستان ، مراوه تپه.
جمع كل		1232	6160	251727

مشخصات طوایف عشاير شهرستان شیروان

رديف	نام طايفه	تعداد خانوار	تعداد جمعيت	تعداد دام	محل ييلاق	محل قشلاق	مسير كوچ
1	قهرمانلو	176	943	26500	شاه جهان	مراوه تپه	جاده آسيايي شيروان ، بجنورد
2	روتانلو	221	1410	24700	محمد رضاخان و حمزه كانلو	مراوه تپه	تكمران ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
3	باچوانلو	336	1793	58500	شاه جهان	مراوه تپه	تكمران ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
4	كاوانلو	146	871	14600	كوه باغان	كاليماني	تكمران ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
5	جيرستان	536	2736	84560	گليل	مراوه تپه	رباط ايوب، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
6	قوشخانه	406	2013	56870	كنج خور	مراوه تپه	رباط و ايوب ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
7	اميرانلوو بلقان	93	549	6450	اميرانلو	مراوه تپه	جاده آسيايي ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
8	هشت مرخ	144	730	16870	شاه جهان	مراوه تپه و عشق آباد	جاده آسيايي ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
9	سيوكانلو	238	1257	36800	دره پرور	مراوه تپه	تكمران ، شيروان ، بجنورد ، مراوه تپه
جمع كل		2296	13302	325850

مشخصات طوایف عشاير شهرستان فاروج

رديف	نام طايفه	تعداد خانوار	تعداد جمعيت	تعداد دام	محل ييلاق	محل قشلاق	مسير كوچ
1	عمارلو و قوليانلو	100	600	22000	كوههاي باغان	مراوه تپه و مانه	شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان ، قره ميدان ، مراوه تپه
2	تبريان	50	350	6550	كوههاي شاه جهان	كوشكي و مانه	شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان
3	هشت مرخ	60	360	7000	شاه جهان (هشت مرخ)	مراوه تپه و مانه	شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان
4	كاوانلو	120	700	16923	فاطمه خانم،شيره مخمره ،كيسمار	مراوه تپه و مانه	شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان
5	قهرمانلو	20	125	1700	فاطمه خانم دربند	مراوه تپه و مانه	شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان
6	كلاته شامير	50	300	10000	كلاته شامير	مراوه تپه و كاليماني	شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان، قره ميدان، مراوه تپه
7	روتانلو	35	210	5000	شاه جهان ، رضاخان	مراوه تپه	شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان، قره ميدان، مراوه تپه
8	باچوانلو	30	150	3000	پيرعلي، آمور آقاجي	مراوه تپه	شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان، قره ميدان، مراوه تپه
9	توپكانلو	10	53	1000	حمزه كانلو، حصار، نجف آباد	جرگلان ، حصار	شيروان ، تكمران ، مانه و سملقان ، عشق آباد ، جرگلان
جمع كل		475	2848	73173

مشخصات طوایف عشاير شهرستان مانه و سملقان

	رديف	نام طايفه	تعداد خانوار	تعداد جمعيت	تعداد دام	محل ييلاق	محل قشلاق	مسير كوچ
	1	باچوانلو	79	512	17380	كوه سالوك	مراوه تپه	كوه شاه جهان ، بجنورد، آشخانه ، مراوه تپه
	2	با دله كوه	66	434	14520	سمنان	امند، گرماب	جيرانسو ، رباط ، جاجرم، سمنان
	3	بريمانلو	73	476	16060	هفت ريگ	مراوه تپه	شاه جهان، بجنورد، آشخانه ، مراوه تپه
	4	پهلوانلو	76	494	16720	كوه سالوك	گرماب	سالوك ، جاجرم ، آشخانه، جيرانسو
	5	توپكانلو	47	320	10340	دوچنگ	سامان محله	سامان محله ، دوچنگ
	6	ديرانلو	71	464	15620
	7	سارخاني	49	332	10780	كوه سالوك	مراوه تپه	سالوك ، جاجرم ،آشخانه، مراوه تپه
	8	قليانلو	76	498	16720	دوراهي ، پيش قلعه	دوراهي پيش قلعه	شيروان ، مانه ، سيوك و ميوك
	9	قهرمانلو	142	890	31240	منصورآباد	منصورآباد	اطراف دامنه هاي كوه منصور آباد
	10	كاوانلو	42	290	9240	كوههاي شيروان	مانه	دهستان مانه ، قليچ قاميش،شيروان
	11	كيكانلو	153	956	33660	رباط ، قسطي	جيرانسو	تكل كوه ، درختان جيرانسو و جنگل گلستان
	12	ملوانلو	44	302	9680	كوه شاه جهان	مانه ، عشق آباد	بجنورد ،آشخانه ، عشق آباد
	13	ميلانلو	79	512	17380	كوه شاه جهان	منطقه مانه	اسفراين ، شاه جهان ، بجنورد ، مانه
جمع كل			997	6480	219340

استان خراسان شمالي با 28166 کيلومتر مربع وسعت و مساحت کل منابع طبيعي 2022077 هکتار و جمعيتي بالغ بر 811572 نفر، از شمال به

جمهوري ترکمنستان، از جنوب و شرق به استان خراسان رضوي و از غرب به استان گلستان و از جنوب غربي به استان سمنان محدود مي گردد

امروزه جامعه عشايري به عنوان يک واقعيت اجتماعي و بخشي از ساختار تاريخي فرهنگي و عضوي فعال از پيکره جامعه ملي بوده و علاوه بر

حفظ و حراست از فرهنگ ، سنن ، آداب و رسوم باستاني بعنوان ميراثهاي فرهنگي گرانقدر ايران زمين محسوب مي شوند. بر اساس آخرين

سرشماري اقتصادي - اجتماعي عشاير کوچنده توسط مرکز آمار ايران، جمعيت عشايرکوچرو استان بالغ بر 3233 خانوار و 18026 نفر و 24 طایفه
است . و جمعیت عشایر مناطق ییلاقی 9425 نفر با 1732 خانوار و نسبت به جمعیت استان3/4 از جمعیت استان را عشایر به خود اختصاص داده

است. و از لحاظ عشاير تحت پوشش شرکت هاي تعاوني عشايري استان، جمعيت آنها حدود 4093خانوار(22588 نفر) است که متشکل از دو ايل

بزرگ زعفرانلو و شادلو و 38 طايفه مي باشد که زبان اصلي آنها کرد کرمانجي بوده و مذهب آنها شيعه است.

Òايلراههاي عشايري استان خراسان شمالی

عشایر استان خراسان شمالی دارای دو کوچ بهاره ( شروع اویل اردی بهشت ماه ) کوچ پاییزه (شروع از اوایل آبان ماه ) می باشند که شامل سه ایلراه به شرح ذیل می باشد :

ايلراه شمالي : شمال شهرستانهاي قوچان، فاروج، شيروان ، بجنورد(گيفان راز و جرگلان) و مراوه تپه گنبد استان گلستان

.

ايلراه مياني: (از فاروج تا مانه و سملقان در اطراف رودخانه اترک و کاليماني و مراوه تپه، کلاله استان گلستان).

3- ايلراه جنوبي (مسير جنوب شهرستانهاي قوچان، فاروج، شيروان، اسفراين، جنوب بجنورد د ، گرمه و جارجرم ، مانه و سملقان و مراوه تپه)

که هرکدام از مسيرهاي فوق بطول حدود 400 کيلومتر به شيوه نيمه سنتي همراه خانواده کوچ مي نمايند

Òجاذبه هاي گردشگري عشايري استان خراسان شمالی

Òچشم اندازها و مناظر طبيعي : شامل مناطق ييلاقي و قشلاقي و پراکندگي عشاير در هنگام ييلاق در دامنه کوهها و ...

- توليدات سنتي : شامل فرآورده هاي لبني از شير گوسفندان مانند دوغ و ماست مشکي ، پنير، کره ، کشک ، روغن زرد حيواني.

- صنايع دستي : اعم از قالي ، قاليچه ، گليم ( سفره کردی ، کناره ، پادری و... ) ، خورجين ، پلاس ، البسه محلي و ...

- جاذبه هاي فرهنگي و هنري : شامل لهجه و گويش محلي (کرمانجي شمال خراسان) ، لباس و پوشش محلي، آواها و نواهاي محلي ومراسمات عزاداری مربوط به ایام محرم و صفر و شهادت ائمه اطهار و مراسمات جشن و سرور و شادی که شامل عروسی و کشتی چوخه و ...

- جاذبه هاي کوچ : از قبيل کوچ سنتي خانواده عشاير همراه با دام که همه ساله در زمان کوچ نظر گردشگران رابه خود معطوف مي کند.

آمار و طالاعات تولیدات امور عشایر استان به تفکیک شهرستان

ردیف	نام شهرستان	تعداد طایفه	تعداد خانوار عشایر	جمعیت عشایر	تعداد دام عشایر(واحد رأس)	تولیدات(تن)
ردیف	نام شهرستان	تعداد طایفه	تعداد خانوار عشایر	جمعیت عشایر		شیر	گوشت	روغن	پشم
1	اسفراین	7	1470	9555	251727	2105	1851	192	378
2	بجنورد	3	255	1657	45900